Podstawowym zadaniem Rady Nadzorczej jest nadzorowanie działań zarządu, tak aby organ ten podejmował tylko takie działania, które są zgodne z prawem, dobrymi obyczajami, a przede wszystkim interesem spółki. Zgodnie z projektowaną nowelizacją KSH, ustawodawca planuje rozszerzyć kompetencje nadzorców, m.in. do uzyskiwania informacji o działalności spółki, co ma mieć na celu zapewnienie równowagi informacyjnej pomiędzy zarządem a radą nadzorczą. Jednocześnie, ustawodawca projektuje przepisy rozszerzające możliwość karania członków rad nadzorczych, a instytucje publicznego nadzoru w praktyce zaczynają stawiać członkom rad nadzorczych wymogi, którym niewielu członków rad nadzorczych jest w stanie sprostać.
Zdolność do pełnienia funkcji członka rady nadzorczej
Podstawowym przepisem regulującym działalność organu nadzorczego spółki akcyjnej jest art. 382 § 1 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Kto może zostać członkiem rady nadzorczej? Zgodnie z art. 18 KSH może to być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie została skazana za ściśle określone przestępstwa uregulowane w Kodeksie karnym, tj. przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, a także przestępstwa z art. 587, 590 i 591 KSH.
Dodatkowe wymogi muszą spełnić kandydaci na członków rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. Kryteria te zostały uregulowane w art. 19 – 21 Ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym, a odnoszą się między innymi do posiadania odpowiedniego wykształcenia i tytułu zawodowego, legitymowania się określonymi certyfikatami czy zdania odpowiednich egzaminów.
Jedynie w jednostkach zainteresowania publicznego, zgodnie z Ustawą o biegłych rewidentach, wymagane jest powołanie komitetu audytu, którego jeden z członków musi posiadać wiedzę i umiejętności w zakresie rachunkowości lub badania sprawozdań finansowych
Nie znajdziemy zatem dodatkowych kryteriów w zakresie wiedzy czy doświadczenia, którym powinni sprostać członkowie rady nadzorczej, o ile nie są jednocześnie członkami komitetu audytu. Daje to akcjonariuszom swobodę w doborze do organu nadzorczego takich osób, które ze względu na swoje umiejętności i kompetencje zawodowe będą dawały im gwarancję sprawowania efektywnego nadzoru nad działalnością spółki.
Rady nadzorcze obsadzone samymi ekspertami finansowymi
W ostatnim czasie obserwujemy zmianę podejścia Komisji Nadzoru Finansowego, która stopniowo zaczyna wymagać od wszystkich członków rad nadzorczych posiadania zarówno szerokiej wiedzy i umiejętności w zakresie rachunkowości lub badania sprawozdań finansowych, i jednocześnie wiedzy i umiejętności z zakresu branży, w której działa dana spółka, nawet gdy dana osoba nie jest członkiem komitetu audytu. W konsekwencji, w przypadku nieprawidłowości w sprawozdawczości czy finansach spółki, Komisja co raz częściej wskazuje na odpowiedzialność w tym zakresie członków rad nadzorczych.
Warto zwrócić uwagę na dwa podstawowe przepisy, które regulują zakres zadań członków rady nadzorczej, tj. art. 382 KSH oraz art. 4a Ustawy o rachunkowości. Stanowią one podstawę do stwierdzenia, że rada nadzorcza, jako organ kolegialny, jest obowiązana do weryfikacji prawidłowości procedury przygotowania i ogłaszania sprawozdań finansowych. Nie oznacza to jednak, że członkowie rad nadzorczych są odpowiedzialni za merytoryczną weryfikację sprawozdań, czy dokonywanie takich samych ustaleń, jak te poczynione przez profesjonalistów z dziedziny rachunkowości, tj. biegłych rewidentów czy członków komitetu audytu. Celem oceny sprawozdań dokonywanej przez radę nadzorczą jest stwierdzenie, czy rzetelnie ukazują one sytuację majątkową spółki. Jednakże od członków rady nadzorczej nie wymaga się specjalistycznej wiedzy z zakresu rachunkowości, tylko znajomości podstawowych funkcji oraz zasad rządzących bilansem, rachunkiem zysków i strat, pozostałymi dokumentami finansowymi, a także orientacji w regułach wyceny bilansowej. Te mają w rezultacie umożliwić im dokonanie ogólnej oceny, czy zasadnicze decyzje zarządu z zakresu rachunkowości zostały podjęte zgodnie z interesem spółki, przy dołożeniu należytej staranności i czy są ekonomicznie rozsądne[1].
Sprawozdawczość finansowa a komitet audytu
Co do zasady w jednostkach zainteresowania publicznego, musi funkcjonować komitet audytu, którego członkowie odpowiedzialni są za kompleksowe badanie sprawozdawczości finansowej spółki. Funkcją komitetu audytu jest zatem odciążenie rady nadzorczej in gremio od obowiązku fachowej kontroli sprawozdawczości finansowej. Taką konkluzję dają również Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW, w których uzasadnieniu zauważono, że skala i charakter działalności większości spółek publicznych są bardzo rozległe. Z tego powodu samodzielne wykonywanie zadań nadzorczych, które zostały nałożone na członków rady nadzorczej w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, jest właściwie niemożliwe. Prowadzi to do sytuacji, w których rada musi polegać na procesach i funkcjach wewnętrznych, czyli na przykład komitecie audytu, a w niektórych sytuacjach korzystać z usług zewnętrznych podmiotów, w szczególności biegłych rewidentów i firm audytorskich[2].
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wspólna odpowiedzialność członków organów za nieprawidłowości przy sporządzaniu sprawozdań może powstać tylko wtedy, gdy zostanie stwierdzona indywidualna odpowiedzialność każdego z piastunów, będąca następstwem niedochowania przez każdego z nich standardów pełnienia funkcji, w powiązaniu z precyzyjnym określeniem obowiązków oraz wymagań stawianych danemu członkowi rady nadzorczej [3].
Różne kompetencje = szerokie możliwości nadzorcze
Przyjęcie, że wszyscy członkowie danej rady nadzorczej posiadaliby wiedzę i doświadczenie w zakresie finansów, uniemożliwiłoby właściwe sprawowanie nadzoru nad działalnością danej spółki. W takiej sytuacji praktycznie niemożliwa byłaby przykładowo analiza umów lub transakcji z różnych dziedzin, gdyż nadzorcy po prostu nie mieliby o nich pojęcia. Dlatego kluczowe jest stawianie na różnorodne doświadczenie branżowe i profesjonalizm członków rady nadzorczej. Poza dokonywaniem ekspertyz finansowych i prawnych, posiadaniem wiedzy branżowej oraz umiejętnością szerokiej analizy problemów spółki, niebagatelne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania organu nadzorczego oraz właściwej współpracy z zarządem są umiejętność dogłębnej analizy transakcji zawieranych przez spółkę czy też analiza obszarów związanych z zasobami ludzkimi danego podmiotu.
Jak wskazano w raporcie Różnorodność w radach nadzorczych 2021, zadaniem rady nadzorczej nie jest ciągłe negowanie wszystkich działań zarządu czy bezrefleksyjne przyjmowanie wszystkich jego działań. Biorąc pod uwagę mnogość zadań i odpowiedzialności rad nadzorczych, tylko różnorodna rada nadzorcza – pod względem wykształcenia, doświadczenia, kompetencji, wieku, płci – a także przynajmniej częściowo niezależna od większościowego akcjonariusza, daje realną szansę na wypracowanie najlepszych rozwiązań i efektywne sprawowanie nadzoru nad działalnością spółki[4]. Dlatego rady nadzorcze powinny być kompletowane w sposób zapewniający reprezentację różnorakich kompetencji, co będzie miało pozytywny wpływ na jakość sprawowanego nadzoru.
Podsumowanie
Członkowie rady nadzorczej zawsze powinni być dobierani w odniesieniu do potrzeb konkretnej spółki, skali i profilu jej działalności, dynamiki biznesu, rozwoju technologii czy też potrzeb klientów. Jedynie obsadzenie rady nadzorczej specjalistami w różnych dziedzinach może zagwarantować właściwe sprawowanie nadzoru. Oczywiście, część członków organu nadzorczego powinna posiadać wiedzę i umiejętności w dziedzinie rachunkowości oraz badania sprawozdań finansowych, na przykład w celu uformowania w spółce komitetu audytu czy właściwej analizy dokumentów finansowych. Nie można jednak oczekiwać że wszyscy członkowie rady będą ekspertami finansowymi, gdyż w takiej sytuacji zabrakłoby na rynku chętnych i odpowiednio kompetentnych kandydatów do zasiadania w radach nadzorczych. Tym bardziej negatywnie należy ocenić wszelkie zmiany legislacyjne, jak projektowane nowe brzmienie art. 96 ust. 6a pkt 2 Ustawy o ofercie publicznej, umożliwiające bezpośrednie pociąganie do odpowiedzialności członków rad nadzorczych, za przewinienia spółek w zakresie sprawozdawczości finansowej, czy trend rozszerzania przez KNF wymagań w zakresie wiedzy z zakresu finansów wobec wszystkich członków rad nadzorczych. Konsekwencją takich działań, będzie bowiem zmniejszanie się liczby profesjonalnych członków rad nadzorczych, zdających sobie sprawę z rosnących ryzyk związanych ze sprawowaniem funkcji nadzorczych w spółkach.
[1] Krześniak, Odpowiedzialność członków rady nadzorczej spółki akcyjnej za prawidłowość sprawozdań finansowych spółki, Przegląd Prawa i Administracji 112, 2018; https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/109206/07_Krzesniak_E_J_Odpowiedzialnosc_czlonkow_rady_nadzorczej_spolki_akcyjnej_za_prawidlowosc_sprawozdan_finansowych_spolki.pdf
[2] https://www.gpw.pl/pub/GPW/files/PDF/dobre_praktyki/Wskazowki_DPSN2021_v2_29.07.21.pdf
[3] Nowe obowiązki spółek publicznych i członków organów – implementacja do prawa polskiego dyrektyw 2006/43/WE i 2006/46/WE, prof. dr hab. Adam Opalski, MOP 2010, Nr 5.
[4] za: Piotr Rybicki [w:] https://www.wmadvisory.pl/wp-content/uploads/2021/11/Raport-30-Club-Poland-Investor-Group-final.pdf
Zadaj pytanie naszym doradcom
Piotr Wojnar
Adwokat / Partner zarządzający
+48 22 420 59 59
piotr.wojnar@actlegal-bsww.com
Łukasz Świątek
Adwokat / Starszy prawnik
+48 22 420 59 59
lukasz.swiatek@actlegal-bsww.com
Katarzyna Krzykwa
Aplikant adwokacki / Prawnik
+48 22 420 59 59
katarzyna.krzykwa@actlegal-bsww.com