Warto przyjrzeć się statutom i umowom spółek

Nowe regulacje holdingów w polskim prawie już od 13.10.22 r.

Ustawa z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw („Ustawa Nowelizująca”) wprowadziła do Kodeksu handlowego regulacje dotyczące w szczególności grup spółek oraz nowych zasad funkcjonowania rad nadzorczych i zarządów. O nowych regulacjach holdingów w polskim prawie oraz zmianach w zasadach odpowiedzialności spółek i członków ich organów pisaliśmy szczegółowo w osobnych artykułach opublikowanych w ramach cyklu artykułów poświęconych nowelizacji Kodeksu spółek handlowych.

Wraz z wprowadzanymi zmianami nowe przepisy pozostawiają spółkom, a w zasadzie zgromadzeniom wspólników i walnym zgromadzeniom akcjonariuszy spółek, pewien luz decyzyjny pozwalający na modyfikacje (w zakresie określonym w ustawie) wybranych reguł funkcjonowania grup spółek oraz ich organów na gruncie statutów i umów spółek.

Przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej  

Możliwość wydawania przez spółkę dominującą wiążących poleceń w stosunku do spółek zależnych stanowi podstawową instytucję prawną, zapewniającą spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek. Zgodnie z nowymi przepisami, po otrzymaniu wiążącego polecenia zarząd spółki zależnej zobowiązany jest do podjęcia uchwały, w której podejmuje decyzję o wykonaniu bądź odmowie wykonania wiążącego polecenia. Zarząd spółki zależnej nie dysponuje jednak uprawnieniem do swobodnej oceny otrzymanego polecenia spółki dominującej – jego wiążący charakter przekłada się bowiem na to, że odmowa wykonania polecenia może nastąpić wyłącznie w ściśle określonych przypadkach.

Podstawową przesłanką uprawniającą i jednocześnie obligującą do odmowy wykonania wiążącego polecenia jest sytuacja, w której wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną doprowadziłoby do jej niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością.

Ponadto spółka zależna, która nie jest spółką jednoosobową (tj. w której spółka dominująca nie jest jedynym wspólnikiem bądź akcjonariuszem) powinna odmówić wykonania polecenia jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę. Co istotne, w przeciwieństwie do pierwszej przesłanki odmowy wykonania polecenia związanej z ryzykiem niewypłacalności spółki zależnej, powyższa przesłanka może zostać zmodyfikowana w statucie lub umowie spółki zależnej.

Ponadto organy stanowiące spółek zależnych mogą wprowadzić do umów bądź statutów spółek dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Skuteczność uchwały o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej wprowadzającej dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia zależy jednak od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników albo akcjonariuszy spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na zmianę i złożyli spółce dominującej odpowiednie żądanie.

Obowiązek rady nadzorczej sprawowania nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną

Nowe przepisy Kodeksu spółek handlowych wprowadzają znaczne rozszerzenie uprawnień i obowiązków rad nadzorczych spółek dominujących – rozszerzeniu ulega bowiem katalog zadań rad nadzorczych takich spółek w zakresie sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez każdą ze spółek zależnych. W szczególności rada nadzorcza spółki dominującej uzyskuje uprawnienia do żądania od zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru. Co istotne, w przypadku gdy umowa spółki dominującej nie przewiduje ustanowienia rady nadzorczej, powyższe kompetencje rady nadzorczej wykonuje zarząd spółki dominującej.

Ustawa Nowelizująca przewiduje także możliwość zwolnienia rady nadzorczej (lub w przypadku jej braku – zarządu) spółki dominującej lub modyfikacji jej uprawnień i obowiązków w powyższym zakresie, jednakże wymaga to podjęcia konkretnych działań po stronie spółki dominującej oraz wprowadzenia zmian do umowy lub statutu, które uregulują kompetencję rady nadzorczej w odmienny sposób.

Doradca rady nadzorczej

Kolejną zmianą, która zostaje wprowadzona Ustawą Nowelizującą jest możliwość przyznania radzie nadzorczej w statucie lub umowie spółki uprawnienia do wyboru doradcy rady nadzorczej w celu zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku, bądź też w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii. W przypadku wprowadzenia takich kompetencji do statutu lub umowy spółki rada nadzorcza, niezależnie od stanowiska zarządu, będzie uprawniona do samodzielnego zawarcia umowy z doradcą w imieniu i na rzecz spółki. Z kolei zarząd zobowiązany będzie do zapewnienia takiemu doradcy dostępu do dokumentów spółki i udzielania mu żądanych informacji. Warto zaznaczyć, że instytucja doradcy rady nadzorczej dotyczy wszystkich spółek (nie tylko tych, które uczestniczą w grupie spółek).

Zmiany w umowach i statutach spółek zależnych

Rozważenia wymaga również wprowadzenie zmian do umów bądź statutów spółek zależnych. W szczególności Ustawa Nowelizująca wprowadza możliwość rozszerzenia uprawnienia spółki dominującej do przymusowego wykupu udziałów lub akcji wspólników albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej należącej do grupy spółek. Podstawowa regulacja wynikająca z nowych przepisów Kodeksu spółek handlowych wprowadza możliwość podjęcia przez zgromadzenie wspólników bądź walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki zależnej uchwały o przymusowym wykupie wspólników lub akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego, jednakże umowa lub statut spółki zależnej może przewidywać, że powyższe uprawnienie będzie przysługiwało także spółce dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej co najmniej 75% tego kapitału.

Ponadto statut lub umowa spółki zależnej może przewidywać ograniczenie zakresu uprawnienia przysługującego udziałowcom spółki zależnej do żądania przeprowadzenia badania rachunkowości i działalności grupy spółek. W przypadku braku odmiennych postanowień statutu lub umowy spółki w tym zakresie, mniejszościowi udziałowcy spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego będą mogli zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.

Zakończenie

Utworzenie grupy spółek oraz modyfikacja bądź wyłączenie niektórych obowiązków i uprawnień w granicach zakreślonych przez nowe przepisy może ułatwić uregulowanie relacji pomiędzy podmiotami, które już dziś funkcjonują w ramach grup kapitałowych. Uprawnienia samej spółki dominującej, jak i jej organów względem spółek zależnych, będą miały szczególnie doniosłe znaczenie w przypadku grup kapitałowych o zróżnicowanej strukturze właścicielskiej, w których pozostali wspólnicy mniejszościowi wywierają lub dążą do wywierania wpływu na ich funkcjonowanie.

Uprawnienie spółek dominujących do wydawania wiążących poleceń wraz z uprawnieniami nadzorczymi względem spółek zależnych mogą wspomagać podział i koordynację działań wewnątrz grupy spółek oraz ograniczać ryzyko niesubordynacji poszczególnych spółek w stosunku działań podejmowanych w interesie ekonomicznym całej grupy spółek, nawet gdy podejmowane decyzje nie są najkorzystniejsze z perspektywy partykularnego interesu spółki zależnej. Z drugiej strony konsekwencją dodatkowych uprawnienia spółki dominującej jest przyjęcie przez nią odpowiedzialności względem spółki zależnej, jej wspólników i wierzycieli za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

Biorąc pod uwagę fakt, że już w dotychczasowym stanie prawnym częstą praktyką w grupach kapitałowych jest wydawanie poleceń spółkom zależnym przez spółki dominujące, należy rozważyć czy obecne mechanizmy kontroli nad spółkami zależnymi są efektywne i wystarczające z punktu widzenia realizacji interesu grupy kapitałowej. Oceny wymaga również poziom ryzyka związanego z przyjęciem przez spółkę dominującą odpowiedzialności za szkodę spowodowaną wykonaniem wiążącego polecenia.

Warto mieć również na uwadze, że utworzenie grupy spółek nie ogranicza dotychczas stosowanych przez spółki dominujące nieformalnych narzędzi kontroli nad spółkami zależnymi, ale wprowadza nowe, dodatkowe rozwiązania, które regulują dotychczasową praktykę od strony prawnej. Spółki dominujące w grupie spółek będą miały zatem każdorazowo wybór, czy pozostać przy dotychczasowych narzędziach kontroli, czy też wydać spółce zależnej wiążące polecenie – tym bardziej, że nowe regulacje wprowadzają dosyć sformalizowany tryb wydawania wiążących poleceń, który niekiedy może okazać się nieadekwatny do dynamiki sytuacji i konieczności szybkiego podjęcia decyzji.

W każdym przypadku, w którym dochodzi do utworzenia grupy spółek, organy stanowiące spółek  uczestniczących w grupie powinny rozważyć wprowadzenie odpowiednich zmian w umowach albo statutach spółek– tak, aby dostosować zasady funkcjonowania grupy do własnych potrzeb.

Jeśli potrzebowaliby Państwo pogłębić temat dotyczący zmian w kodeksie spółek handlowych, zachęcamy do kontaktu z naszymi ekspertami i autorami niniejszej publikacji: